Cemal Ün
Köklerinden yere bağlı zeytin ve çınar ağaçları üzerlerinde umarsızca dolaştığımız çimenler sokaktaki kediler Şirinevler escort köpekler 10 bin yıl evvel evcilleştirerek etini sütünü beslenmek için kullandığımız koyun keçi sığır domuz bunlara yapışarak kanlarını emen keneler ve pireler Dışarıdan bakıldığı vakit birbirinden farklı görünseler de biyoloji Ataköy escort bilimi bunları genomlarını saklama ve o genomun şifrelerini kullanma şekilleri emsal olduğu için tıpkı sınıf canlı kümesi olarak isimlendirmiş ve ökaryot canlılar ismini vermiş Bu canlılar genomlarını hücrelerinin içinde özel Bakıröy escort bir bölmede hücre çekirdeğinin içine gizlemişler Hücre yapısı bulunmakla bir arada hücre çekirdeği bulundurmayan münasebetiyle genomu hücre içerisinde hür duran bakteriler ise farklı bir küme olarak sınıflandırılmıştır Başka bir sınıf olsa da bakteriler de başka canlılar üzere genom olarak dört farklı harfin A T C ve G art geriye dizili halinden oluşan bir yapı kullanıyorlar
Bir de üçüncü bir küme var ki biyoloji bilimi bunları canlı sınıfına mı yoksa cansız sınıfına mı koyacağına şimdi karar verememiş Ancak bunların da genomu var Virüs ismi verilen bu varlıklar kolay yapılarına karşın genomlarının varlığını garantiye alarak onların sayısını çoğaltmak için çarçabuk hem genomları çekirdek içinde saklanmış canlıların hücrelerini hem de hücre çekirdeği bulunmayan bakterileri esir alarak kendi üremeleri için kullanabiliyorlar Virüsler genom olarak DNA nın yanı sıra RNA yı da kullanabiliyorlar RNA da DNA üzere dört harften oluşuyor bir tek farkla T yerine U bulunduruyor Ayrıyeten DNA ya oranla korunması daha sıkıntı çok fazla değişime maruz kalabiliyor Birinci başta zayıflık üzere görünen bu özellik RNA genomu taşıyan virüslerin en güçlü yanını oluşturuyor bu değişim sayesinde kendilerine çarçabuk istila edip kullanabilecekleri yeni hücreler bulabiliyorlar
GENOM SAVAŞININ AÇTIĞI YARALAR
Genomlar kendilerini kopyalayarak çoğalmak ve sonraki nesillere aktarılarak varlıklarını sürdürmek için içlerinde bulundukları hücreleri ve münasebetiyle canlıyı adeta bir kumanda merkezi üzere yönetirler Genomun kopyalanması için dışardan A T C G üzere DNA yapı taşlarının alınması gerekiyor Bunlar da lakin diğer canlıların yapısında bulunuyor ve kaçınılmaz olarak öbür canlıların yenmesi ve genomlarının parçalanması gerekiyor Parçalanan genomların yapı taşlarını kullanarak kendi genomlarının kopyalanması imkanlı hale geliyor Bütün canlılar ortasında mühlet gelmekte olan bu genom savaşlarında insan özel bir pozisyona sahip olmakla birlikte tarih insanın bu savaşlardan büyük yaralar aldığını gösteriyor
Bakterilerin ve virüslerin en büyük silahı çok kısa müddette çok fazla üremeleri ve bu üreme sırasında hem genomlarının kopya sayılarını artırmaları hem de genomlarında değişik noktalarda farklılaşmalar elde etmeleridir Bu farklılaşmaların kimileri onlara olumsuz tesir ederken kimileri da onların örneğin antibiyotiklere direnç göstermeleri üzere özellikler kazanmalarını sağlar Bu özellikleriyle virüsler ve bakterilerin çağdaş bilimlerin şimdi ortaya çıkmadığı periyotlarda genom savaşlarında insan çeşidine ağır darbeler indirdiğini görüyoruz Örneğin veba hastalığına neden olan bakteri Yersinia pestis tekraren defa milyonlarca insan genomunu yok etti Bu bakteri 1300 lü yılların ortalarında Avrupa nüfusunun yarıya yakınını ortadan kaldırdı O periyotlarda virüs ya da bakteri diye bir varlıktan ve kavramdan haberi olmayan beşerler çaresizce dualara ve büyülere başvurdular Çağdaş bilimlerin ortaya çıkması sonucunda bakterilerin ve virüslerin genomlarının kopyalanması ve şifrelerini kullanmalarını engellemek üzere antibiyotik ve aşılar geliştirildi
KÜRESEL ISINMA VE İNSAN GENOMUNUN YENİLGİSİ
Son 30 yılda insan genom bilimi geliştirdi ve hem kendi genomunun tabiatını hem de düşman genomlarının tabiatını daha yeterli anlamaya başladı Kendi genomunun yapısını inceleyen insan geçmişteki cetlerinin binlerce tahminen de milyonlarca kere farklı virüsler tarafından hücuma uğramış olduğu 1 nu gördü Yaklaşık 3 2 milyar harften oluşan insan genomunun neredeyse yarısı virüs genomu kalıntılarından oluşmaktaydı Virüsler insanlara bulaştıklarında kendi genomlarının kopyalanmasını sağlamak için insan genomunun içine yerleşirler daha sonra ayrılırlar Anlaşılan o ki birtakım virüsler kritik genom bölgelerindeki değişimlerden ötürü bu ayrılmayı gerçekleştirememişler orada öylece kalakalmışlar Bu nedenle insan genomu adeta genom savaşına gelen asker virüslerin bir mezarlığı üzeredir Genom bilimi sayesinde artık kendi genomumuzda ya da virüs genomunda tek bir harfin değişmesinin ne üzere riskler içerdiğini iddia edebiliyoruz Son iki yılın yalnızca en ünlü virüsü değil tahminen de en ünlü varlığı Covid 19 hastalığının faktörü olan Sars Cov 2 virüsü iki yılda dörtten fazla varyant oluşturdu Bu süratli değişimin nedeni RNA virüsü olması ve çok fazla bulaşarak çok fazla çoğalmasıydı
İngiltere de yeni bir varyant ortaya çıktığı periyotta İngiltere nin tüm dünya ile olan ekonomik siyasi sosyolojik alakaları sarsıldı havaalanları kapatıldı Tüm bunlar virüsün genomunda kritik bir bölgede nasıl bir tesirinin olacağı kestirilemeyen bir harf değişimi olmasıydı Zira bir harf değişimi bu savaşta insan ya da virüs için savaşın sonu manasına gelebilir Kısa müddette çok sayıda üreme ve değişim geçirmek çok varyasyona sahip olmak bu savaşta en kıymetli silahlar Bu silahlar da daha çok bakterilerde ve virüslerde var Sars Cov 2 çağdaş genom bilimi ve aşı teknolojisine karşın Dünyada 652 milyon insanı enfekte etti ve 7 milyona yakın insanın münasebetiyle genomun yok olmasına neden oldu Gelecekte beşerler bu savaşta kullanmak üzere daha ne üzere çaba araçları geliştirecekler göreceğiz Lakin araştırmalar insan genomunun gelecekte daha fazla virüs saldırısına uğrayacağını kestirim eden sonuçlar ortaya koyuyor Muhtemel hücum artışının temel tetikleyicisi ise global iklim değişikliği olacak
Konuyla ilgili araştırmalar iki derecelik bir artış durumunda 3 bin farklı göğüslü cinsinde göç dalgalarının başlayacağını ve bu göçle bir arada virüs çeşitlenmesinin artacağını öngörüyor Virüs çeşitlenmesi ile virüslerin 4 bin kere tipler ortası geçiş akınında bulunacağı kestirim edilirken doğal olarak beşerler da bu akınlardan hissesini alacak üzere görünüyor Araştırmacılar her cinsler ortası virüs sıçramasının mutlak surette Covid 19 gibisi bir pandemiye yola açmayacağını söylese de tehdit gereğince korkutucu Genom savaşları rastgele bir cins için bitse de tüm canlılar için fakat Dünya nın sonu gelirse bitecek Global ısınmanın ana tetikleyicisi insan tipi için bunun bedeli genom savaşları açısından ağır bir hezimet manasına gelebilir
Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji Anabilim Dalı
